وجوه ارسالی یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصاد مهاجرت به شمار می‌آید. در سال‌های اخیر، وجوه ارسالی مهاجران بین‌المللی به عنوان یکی از بزرگ‌ترین و پایدارترین بخش‌های مالی خارجی در کشورها، از دیگر جریان‌های حساس بین‌المللی مثل کمک‌های توسعه رسمی، بدهی بخش خصوصی و سود اوراق بهادار پیشی گرفته و تضمین اقتصادی بسیار مهمی برای کشورهای گرفتار در بحران‌های سیاسی و اقتصادی فراهم کرده است.

میزان رشد و طبیعت با ثبات این وجوه، آن‌ها را به یک موضوع مهم و جذاب برای اقتصاددانان و برنامه‌ریزان تبدیل کرده است. از آن‌جا که شمار مهاجران بین‌المللی هر روزه در حال افزایش است، موضوع وجوه ارسالی به شدت توسط کشورهای مبدأ رصد می‌شود تا بتوانند در جذب و استفاده حداکثری از این وجوه موفق عمل کنند.

به همین منظور، در سال های اخیر، بعضی از کشورهای صادر کننده نیروی کار، شروع به اصلاح بازار و اصلاحات ارزی کرده‌اند؛ این اصلاحات در برخی کشورها در مقایسه با سایر کشورها چشمگیرتر بوده است.

مهاجران ایرانی در سالیان گذشته توانسته‌اند سالانه بیش از یک میلیارد دلار ارز وارد کشور کنند. این مبلغ در سال 2018 بر اساس گزارش بانک جهانی، 38/1 میلیارد دلار تخمین زده شده که این امر نشان دهنده پتانسیل بالای کشور در زمینه وجوه ارسالی است.

ایران در سال 1374 با 6/1 میلیارد دلار بیش‌ترین مقدار وجوه بازگشتی را در طی سه دهه اخیر تجربه کرده است، هرچند پس از یک دوره کاهشی، دوباره روند افزایشی آن شروع شده و میزان وجوه بازگشتی به ایران در سال 1397 به 38/1 میلیارد دلار رسیده است.

در این سال، حدود یک سوم، وجوه بازگشتی به کشور (27درصد) به مهاجرانی اختصاص دارد که در امارات متحده عربی زندگی می‌کنند. ایالات متحده با 25 درصد و آلمان با 10 درصد در رتبه‌های دوم و سوم قرار دارند.

وجوه ارسالی به تمامی انتقالاتی گفته می شود که چه به صورت پول نقد و چه به صورت آنلاین توسط یک مهاجر به کشور مبدأ وی ارسال می‌شود. اهمیت وجوه ارسالی، نخست رسماً در سال 2004 رسمان در سطوح بالای سیاسی، در برگزاری نشست کشورهای عضو G8 مطرح و بر اهمیت این وجوه و بهبود داده‌های آماری آن تاکید شد. این وجوه به عنوان شریان‌های بین‌المللی یا انتقالات بین‌المللی پول شناخته شده است.

بر اساس آمار‌های رسمی مقدار وجوه بازگشتی در 2017 به کشورهای با درآمد متوسط و پایین حدود 450 میلیارد دلار بوده و پیش‌بینی شده است که مقدار این رقم در سراسر جهان 596 میلیارد دلار باشد. این وضعیت سبب شده است تا در سال‌های اخیر و در ادبیات پژوهشی مهاجرت بر تاثیر وجوه بازگشتی مهاجران در توسعه جوامع مبدأ تاکید شود.

وجوه بازگشتی تا حدودی نگرانی درباره از دست رفتن هزینه‌های آموزشی سرمایه‌های انسانی مهاجر را کاهش داده است. چنان‌که از این طریق وجوه ارسالی هنگفتی نصیب کشور مبدأ مهاجر شهود، می‌تواند نحوه اثرگذاری متفاوتی بر رشد اقتصادی ایفا کند. وجوه بازگشتی فقر را کاهش می‌دهد، ایجادکننده سرمایه‌گذاری و پس‌انداز است و در نهایت موجب افزایش درآمد قابل تصرف می‌شود. مطالعات متعددی به این مزیت‌ها اشاره داشته‌اند.

اثرات

مطالعات انجام شده تأیید می‌کنند که وجوه ارسالی مهاجران یکی از پایدارترین راه‌های ورود و جذب ارزهای خارجی و درآمد برای کشورهای در حال توسعه است. پایداری درآمد از طریق وجوه ارسالی بیش‌تر از سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و یا دریافت کمک‌های مستقیم خارجی است.

جریان وجوه ارسالی مهاجران به کشورهای با درآمد پایین و متوسط در سهال 2018 به میزان 528 میلیارد دلار تخمین زده شده است، که افزایش 8/10 درصدی نسهرت به سال 2017 را نشان می‌دهد. جریان وجوه در هر 6 منطقه مورد مطالعه بانک جهانی افزایش را نشان داد.

رشد وجوه ارسالی عمدتاً به واسطه ارسال پول توسط مهاجران از کشورهای دارای اقتصاد و شرایط نیروی کار قوی شامل آمریکا و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس و روسیه بوده است. ریسک‌های رشد اقتصادی نزولی(رکود اقتصادی) و سیاست‌های محدودسازی مهاجرت در بسیاری از کشورها ممکن است در آینده رشد وجوه ارسالی مهاجران را کاهش دهد. علاوه بر این راه حلی برای کاهش ریسک بانک‌های مسئول جابجایی وجوه ارائه نشده است؛ بطوری‌که حساب‌های بانکی ارائه‌دهنده خدمات پرداخت مسدود شده و هزینه‌های ارسال وجوه را افزایش می‌دهد.

وجوه ارسالی مهاجران به ایران و ارسال وجوه از ایران

در کشورهای درحال توسعه از جمله ایران به ویژه در مواقعی که دسترسی به ارز خارجی اهمیت ویژه ای می‌یابد، ورود و خروج ارز از طریق مهاجران یکی از کانال‌هایی است که توجه به آن می‌تواند منافع خوبی برای کشورها داشته باشد.

ارسال وجوه به ایران

میزان وجوه ارسالی به ایران در سال 2018 ، یک میلیارد و 389 میلیون دلار تخمین زده شده است این رقم در سال 2017، یک میلیارد و 330 میلیون دلار بوده است. کانال‌هایی که این منابع از آن‌ها به دست می‌آید، شامل منابع رسمی و برخی تضمین هاست. ارسال وجوه به ایران در سال 2018 نسبت به سال‌های گذشته رشد اندکی داشته است، که می‌تواند به دلیل افزایش ارزش دلار در مقایسه با ریال در سال 1397 باشد.

با ایجاد برخی تسهیلات و اتخاذ سیاست‌های مناسب می‌توان میزان وجوه ارسالی را افزایش داد. بیش‌ترین میزان ارسال وجوه به ایران از کشورهای امارات متحده عربی و ایالات متحده آمریکا بوده است و در رده‌های بعدی کشورهای آلمان، کانادا، انگلستان، سوئد، کویت، قطر و استرالیا قرار دارند. وجوه ارسالی به ایران در این سال یک میلیارد و 330 میلیون دلار بوده است.

ضرورت‌ها برای استفاده از ظرفیت اقتصاد مهاجرت

ایران یکی از کشورهای مهاجرپذیر است که میزبان تعداد زیادی از مهاجران افعانستانی و عراقی است و این مهاجران سالانه مبالغ قابل توجهی پول از کشور ارسال می‌کنند. در این راستا، توجه به موضوع ارسال وجه توسط مهاجران ساکن در ایران و برنامه‌ریزی برای تسهیل ارسال وجه از طریق کانال‌های رسمی، می‌تواند برخی منافع اقتصادی از جمله دریافت هزینه ارسال از مهاجران را عاید کشور کند.

مدیریت شیوه‌های ارسال وجوه مهاجران از ایران به دیگر کشورها علاوه بر ایجاد منافع اقتصادی برای کشور می‌تواند باعث کاهش هزینه‌های ارسال وجوه توسط مهاجران نیز بشود. بیش‌ترین میزان ارسال وجوه مهاجران و اترهاع خارجی از ایران به ترتیب به کشورهای افغانستان  160 میلیون دلار پاکستان  81 میلیون دلار و در رده‌های بعدی به کشورهای عراق، آذربایجان ارمنستان و ترکیه انجام می‌گیرد.

تخمین میزان وجوه ارسالی مهاجران به ایران در سال 2018 نشان می‌دهد این میزان نسبت به چند سال گذشته رشد داشته است، این بدین معناست که عدم وجود کانال‌های انتقال رسمی وجوه که هم اکنون کشور ما با آن مواجه است یکی از عوامل کم‌توجهی به نقش وجوه ارسالی مهاجران توسط نهادها و سیاستگذاران ایرانی بوده است.

در این راستا دولت باید سیاست‌ها و برنامه‌هایی در پیش بگیرد تا بتواند این وجوه را به سمت کانال‌های قابل تخمین هدایت کرده تا بتواند بهره‌برداری بیش‌تری از این کانال‌های انتقال ارز خارجی نصیب کشور کند.

در ارتباط با وجوه ارسالی مهاجران ساکن در ایران نیز توجه به کانال‌های انتقال وجوه و هدایت آن به سمت رسمی‌سازی کانال‌ها اهمیت زیادی دارد. توجه به این موضوع هم از نظر کاهش ریسک‌های احتمالی برای مهاجران خارجی در ایران و هم از نظر منتفع شدن سیستم بانکی و اقتصاد کشور حائز اهمیت است.

گزارش از رصدخانه مهاجرت ایران